مرزنجوش، یکی از گیاهان معطر و باارزش از خانواده‌ی نعناع، با وجود فواید بی‌نظیرش هنوز به اندازه‌ی گیاهانی مانند پونه کوهی (ارگانو) شناخته‌شده نیست. این گیاه که خاستگاه آن مناطق مدیترانه‌ای است، امروزه در باغ‌های سراسر دنیا کشت می‌شود. مرزنجوش با عطر دلپذیر، بافت نرم و طعمی ملایم‌تر از پونه کوهی، در آشپزی و مصارف درمانی جایگاه خاصی دارد.
مرزنجوش به دلیل خواص فراوان خود، در حوزه‌های گوناگون مانند آشپزی، پزشکی و زیبایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه در تهیه‌ی غذاها به‌عنوان یک ادویه خوش‌طعم کاربرد دارد و در طب سنتی به دلیل ویژگی‌های درمانی‌اش بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
مرزنجوش به عنوان گیاهی با خواص درمانی و تقویتی، تأثیرات مثبت فراوانی بر سلامت بدن، پوست و مو دارد. در ادامه به برخی از فواید مهم این گیاه اشاره می‌کنیم:
مرزنجوش با داشتن ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قوی، به سلامت قلب کمک می‌کند، التهاب‌ها را کاهش می‌دهد و در تنظیم قند خون نقش دارد. همچنین، این گیاه اثر آرام‌بخش بر سیستم عصبی دارد و استرس را کاهش می‌دهد.
روغن مرزنجوش به دلیل خاصیت ضد درد، برای تسکین دردهای عضلانی، سردرد و التهاب‌ها گزینه‌ای مناسب و بدون عوارض جانبی است. این روغن جایگزینی ایمن برای داروهای شیمیایی محسوب می‌شود.
مرزنجوش در کاهش اسپاسم‌های دستگاه گوارش و تنفسی مؤثر است و می‌تواند به رفع گرفتگی عضلات و کاهش تشنج‌ها کمک کند.
از بخش‌های مختلف گیاهان دارویی مانند برگ، گل، ریشه و دانه برای برطرف کردن مشکلات گوناگون بدن استفاده می‌شود. این گیاهان از دیرباز در طب سنتی جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند و خواص متنوعی برای هر کدام از آن‌ها ذکر شده است. علاوه بر درمان، از این گیاهان در تهیه غذاها و نوشیدنی‌های مختلف نیز بهره می‌برند. مردم از قرن‌ها پیش گیاهان دارویی را برای حفظ سلامت، شرکت در مراسم مذهبی و حتی درمان بیماری‌ها به کار می‌گرفته‌اند. امروزه با پیشرفت علم، امکان پژوهش بر روی خواص این گیاهان و شناسایی ترکیبات مؤثر آن‌ها فراهم شده است.
گیاهان دارویی از گذشته‌های دور برای اهداف مختلفی مانند آرامش‌بخشی، کمک به کاهش وزن (مانند عرق زنیان) یا تنظیم هورمون‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. اگرچه تحقیقات علمی گسترده‌ای در این زمینه هنوز انجام نشده، اما مطالعات موجود نشان می‌دهند که برخی از این گیاهان قادرند سطح هورمون‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهند و عملکردهای مرتبط با آن‌ها را متعادل کنند.
با این حال، گاهی اوقات تفکیک واقعیت از باورهای عمومی درباره گیاهان دارویی دشوار است. به همین دلیل، در ادامه تنها به معرفی گیاهانی می‌پردازیم که تأثیر آن‌ها بر هورمون‌های بدن به صورت علمی تأیید شده است.
در طول زندگی، به‌ویژه در دوره‌هایی مانند بلوغ، بارداری، و دوران یائسگی یا حتی با افزایش سن، بدن تغییرات هورمونی مختلفی را تجربه می‌کند. برای کاهش مشکلات ناشی از این تغییرات، می‌توان از گیاهان دارویی استفاده کرد، اما لازم است مصرف آن‌ها حتماً تحت نظر پزشک متخصص باشد؛ خصوصاً اگر هم‌اکنون داروهای هورمونی مانند داروی کم‌کاری تیروئید مصرف می‌کنید.
سیاه‌دانه: گیاهی مفید برای تنظیم هورمون‌های زنانه
سیاه‌دانه که با نام علمی Nigella sativa شناخته می‌شود، دانه‌های ریزی تولید می‌کند که سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند. ماده‌ی مؤثره‌ی اصلی این گیاه تیموکینون است که خواص دارویی فراوانی دارد.
مطالعات مختلف نشان داده‌اند که دمنوش سیاه‌دانه می‌تواند در مدیریت سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) نقش مؤثری ایفا کند. این سندرم که با سطح غیرطبیعی هورمون‌ها همراه است، در زنان در سنین باروری علائم گوناگونی ایجاد می‌کند. تحقیقات حیوانی نشان داده که عصاره‌ی سیاه‌دانه به تنظیم هورمون‌هایی نظیر انسولین، تستوسترون، هورمون لوتئین‌ساز (LH) و تیروئید کمک می‌کند.
علاوه بر این، سیاه‌دانه فعالیت استروژنی در بدن را تحریک می‌کند، به این معنی که عملکردی مشابه هورمون استروژن دارد. همین ویژگی باعث شده این دانه به عنوان یکی از بهترین گزینه‌ها برای تنظیم هورمون‌های زنانه شناخته شود.
مطالعات محدودی روی حیوانات بررسی کرده‌اند که آیا سیاه‌دانه می‌تواند جایگزینی برای هورمون‌درمانی در دوران یائسگی باشد یا خیر. در این دوران، میزان تولید استروژن در بدن به طور طبیعی کاهش می‌یابد.
اخیراً مکمل‌های سیاه‌دانه بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. دانه‌های کامل آن نیز عطر و طعم خاصی دارند و می‌توانند به عنوان افزودنی در نان، سالاد و غذاهای مختلف استفاده شوند.
با این حال، باید توجه داشت که بسیاری از مطالعات انجام‌شده در مورد تأثیر سیاه‌دانه بر هورمون‌ها، روی حیوانات انجام شده و از عصاره‌های غلیظ یا تیموکینون خالص استفاده کرده‌اند. بنابراین، افزودن دانه‌های کامل سیاه‌دانه به غذاها ممکن است به تنهایی تأثیر قابل‌توجهی بر تعادل هورمونی نداشته باشد. برای بهره‌گیری از خواص آن در مشکلات هورمونی، باید میزان مصرف و نحوه‌ی استفاده به‌طور دقیق مشخص شود.
کوهوش سیاه گیاهی از خانواده سیاه‌دانه است که امروزه مکمل‌ها و فرآورده‌های متنوعی از آن در بازار یافت می‌شود. این محصولات معمولاً از ریشه این گیاه استخراج شده و به صورت عصاره، کپسول یا چای عرضه می‌شوند. گمان می‌رود که خاصیت دارویی این گیاه به ترکیباتی به نام گلیکوزیدهای تری‌ترپن مرتبط باشد، هرچند میزان دقیق این ترکیبات در مکمل‌های کوهوش سیاه همچنان به‌طور کامل مشخص نیست. از دیرباز، این گیاه برای رفع مشکلات سلامتی بانوان مانند سندروم پیش از قاعدگی یا بی‌نظمی‌های قاعدگی مورد استفاده قرار می‌گرفته است و امروزه نیز برای کاهش علائم یائسگی کاربرد دارد.
مشابه سیاه‌دانه، کوهوش سیاه ممکن است به عنوان یک فیتواستروژن عمل کند، یعنی ترکیبی گیاهی که در دوزهای بالا می‌تواند عملکردی مشابه هورمون استروژن داشته باشد. به همین دلیل، این گیاه در دسته داروهای گیاهی مؤثر برای تنظیم هورمون‌های زنانه قرار می‌گیرد. با این حال، هنوز مشخص نیست که آیا اثرات این گیاه به دلیل فیتواستروژن بودن آن است یا مکانیسم دیگری در این فرآیند نقش دارد.
برخی مطالعات نشان داده‌اند که کوهوش سیاه می‌تواند به طور مؤثری علائم یائسگی را کاهش دهد و از دارونماها عملکرد بهتری داشته باشد. اما، برای تأیید این نتایج نیاز به تحقیقات انسانی بیشتری است، به‌ویژه که گزارش‌هایی از عوارض جانبی گاه شدید در اثر مصرف این گیاه وجود دارد. بنابراین، توصیه می‌شود پیش از استفاده از کوهوش سیاه حتماً با پزشک خود مشورت کنید
کوهوش سیاه گیاهی با خواص بالقوه برای کاهش علائم یائسگی و تنظیم هورمون‌های زنانه است، اما به دلیل ناشناخته بودن مکانیسم دقیق آن و گزارش‌هایی از عوارض جانبی، مصرف آن باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود.
